اهل‌بیت در اصطلاح قرآناینکه اهل بیت در آیه تطهیر و آیه حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) چه کسانی هستند بین اهل تسنن و تشیع بحث است. اهل سنت آن را عام برای تمامی بستگان دانسته و شیعیان تنها عده خاصی را مطرح می‌کنند. در این بین شیعیان برای اثبات مدعای خویش به آیات قرآن، روایات اهل تسنن استشهاد می‌کنند. اما اهل تسنن چون در این زمینه از منبع وحی فاصله گرفته‌اند حتی بین خود نیز در مورد معنای اهل بیت (که کدام دسته از بستگان هستند) اختلاف دارند. ۱ - نظر شیعهبرای نظر شیعه می‌توان به چند دلیل استناد کرد که در ادامه به برخی از این ادله اشاره می‌شود. ۱.۱ - معنای لغوی اهلبیتدر لغت عرب اهل الرجل را در مورد خاصه و نزدیکان شخص به کار می‌برند. پس در ابتدا اهل بیت الرجل شامل زن، فرزند و حتی بستگان وی هم می‌شود. ۱.۲ - اهل‌بیت در اصطلاح قرآناما در مورد اصطلاح دینی، اصطلاح خاصی برای معنی اهل وضع شده است: در قرآن می‌بینیم که لفظ اهل برای بعضی خاص از خاندان انبیا استعمال شده است و مقصود تمامی نزدیکان ایشان نیست. زیرا در قرآن حتی پسر نوح نبی (علیه‌السّلام) هم از اهل ایشان استثنا شده است. تا چه رسد به همسر (مانند همسر نوح و لوط) قَالَ یَا نُوحُ انَّهُ لَیسَ مِن اهلِکَ انَّهُ عَمَلٌ غَیرُ صَالِحٍ خداوند فرمود‌ای نوح او از خاندان تو نیست او (صاحب) عمل ناشایست است. پس برای فهمیدن معنای اهل بیت هر رسولی باید به منبع وحی تمسک جسته از او معنای اهل بیت را پرسید و در مورد اهل بیت رسول خدا بهتر است به روایات نبوی مورد اتفاق شیعه و سنی مراجعه کرد. ۲ - شان نزول آیه تطهیردر مورد شان نزول این آیه سوره احزاب، اهل تسنن روایت حدیث کساء را نقل می‌کنند: ۲.۱ - روایت مسلم«عن صَفِیَّةَ بِنْتِ شَیْبَةَ، قَالَتْ قَالَتْ عَائِشَةُ خَرَجَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وسلم غَدَاةً وَعَلَیْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْرٍ اَسْوَدَ فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ فَاَدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَیْنُ فَدَخَلَ مَعَهُ ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَاَدْخَلَهَا ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَاَدْخَلَهُ ثُمَّ قَالَ (اِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا).» عائشه گفت که رسول خدا صبح هنگام بیرون رفتند و بر روی دوش ایشان عبایی طرح دار از موی سیاه بود. پس حسن بن علی آمد پس او را در زیر عبا گرفت. پس حسین آمد و او را نیز وارد کرد. پس علی آمد او را نیز وارد کرد. سپس فرمود: خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت پلیدی‌ها را دور کند و شما را پاک نماید. ۲.۲ - روایت نسائی«ودعا رسول الله صلی الله علیه وسلم الحسن والحسین وعلیا وفاطمة فمد علیهم ثوبا فقال اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا؛ رسول خدا، حسن، حسین، علی و فاطمه را خواست پس پارچه‌ای بر روی ایشان کشید و گفت خداوندا ایشان اهل بیت من هستند پس بدی را از ایشان دور گردان وایشان را پاک نما.» ۲.۳ - روایت ترمذی«حدثنا محمود بن غیلان حدثنا ابو احمد الزبیری حدثنا سفیان عن زبید عن شهر بن حوشب عن ام سلمة ان النبی صلی الله علیه وسلم جلل علی الحسن والحسین وعلی وفاطمة کساء ثم قال اللهم هؤلاء اهل بیتی وخاصتی اذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا فقالت‌ام سلمة وانا معهم یا رسول الله قال انک الی خیر قال هذا حدیث حسن وهو احسن شیء روی فی هذا وفی الباب عن عمر بن ابی‌سلمة وانس بن مالک وابی الحمراء ومعقل بن یسار وعائشة» ام‌سلمه همسر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: رسول خدا بر روی حسن، حسین، علی و فاطمه عبایی کشید. پس فرمود که خداوندا ایشان اهل بیت من و نزدیکان من هستند. از ایشان پلیدی را ببر و ایشان را پاک گردان. ام‌سلمه می‌گوید: از رسول خدا پرسیدم که آیا من همراه ایشان هستم (از اهل بیتم)؟ فرمودند تو بر خوبی هستی (از اهل بیت نیستی اما از نیکانی). ۲.۳.۱ - نقد و بررسی روایتترمذی گفته است که این حدیث خوبی است و بهترین روایت در این زمینه است... البانی در کتاب خود این روایت را صحیح دانسته است. همچنین این روایت را حاکم نیشابوری نقل کرده وگفته است: هذا حدیث صحیح علی شرط البخاری ولم یخرجاه. [۶]
النيسابوری، أبوعبدالله الحاكم محمد بن عبد الله، المستدرک، ج۲، ص۴۱۶.
[۷]
النيسابوری، أبوعبدالله الحاكم محمد بن عبد الله، المستدرک، ج۳، ص۱۴۶.
این روایت طبق نظر بخاری و مسلم صحیح است ولی آن را ذکر نکرده‌اند. همچنین بعد از ذکر روایتی با همین مضمون می‌گوید: هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم ولم یخرجاه. [۸]
النيسابوری، أبوعبدالله الحاكم محمد بن عبد الله، المستدرک، ج۲، ص۴۱۶.
این روایت طبق نظر مسلم صحیح است ولی آن را نقل نکرده است. وحتی طبرانی در ده روایت می‌آورد که در آنها تصریح به همین مضمون شده است که اهل بیت رسول خدا تنها علی، فاطمه، حسن و حسین هستند و حتی ام سلمه از همسران رسول خدا در آن مجموعه نیست. نیز احمد بن حنبل و طبرانی در ضمن این روایت نقل کرده‌اند که ام‌سلمه گفت: فرفعت الکساء لادخل معهم فجذبه من یدی وقال: انّک علی خیر. پس من عبا را بالا بردم تا همراه ایشان داخل شوم، پس حضرت آن را از دست من کشیده و فرمودند تو بر خیر هستی. جالب‌تر اینکه ابن‌تیمیه که رهبر نظری وهابیون است در مورد ایشان چنین می‌گوید: والحسن والحسین من اعظم اهل بیته اختصاصا به کما ثبت فی الصحیح انه دار کساءه علی علی و فاطمة و حسن و حسین ثم قال اللهم هؤلاء اهل بیتی فاذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا معنی این عبارت واضح است که خدایا ایشانند که خاندان من هستند پس از ایشان پلیدی‌ها را دور کن وپاکشان گردان در این عبارت هیچ شرطی برای طهارت اهل بیت قرار داده نشده است. یعنی تقوای ایشان فرض شده است. ۳ - همسران پیامبراما در مورد همسران رسول خدا در قرآن می‌بینیم که فرموده است: «یَا نِسَاءَ النبی لَستُنَّ کَاَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ ان اتَّقَیتُنَّ؛ ای زنان رسول خدا مانند بقیه زنان نیستید اگر تقوا داشته باشید.» ۳.۱ - روایات اهل تسنننیز در بعضی رویات صحیحه اهل تسنن آمده که بعضی از بزرگان صحابه صریحا همسران رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را جزو اهل بیت نمی‌دانند: «عَنْ زَیْدِ بْنِ اَرْقَمَ قَالَ دَخَلْنَا عَلَیْهِ فَقُلْنَا لَهُ لَقَدْ رَاَیْتَ خَیْرًا لَقَدْ صَاحَبْتَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَصَلَّیْتَ خَلْفَهُ وَسَاقَ الْحَدِیثَ بِنَحْوِ حَدِیثِ ابی‌حَیَّانَ غَیْرَ اَنَّهُ قَالَ اَلَا وَاِنِّی تَارِکٌ فِیکُمْ ثَقَلَیْنِ اَحَدُهُمَا کِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ هُوَ حَبْلُ اللَّهِ مَنْ اتَّبَعَهُ کَانَ عَلَی الْهُدَی وَمَنْ تَرَکَهُ کَانَ عَلَی ضَلَالَةٍ وَفِیهِ فَقُلْنَا مَنْ اَهْلُ بَیْتِهِ نِسَاؤُهُ قَالَ لَا وَایْمُ اللَّهِ اِنَّ الْمَرْاَةَ تَکُونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنْ الدَّهْرِ ثُمَّ یُطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ اِلَی اَبِیهَا وَقَوْمِهَا اَهْلُ بَیْتِهِ اَصْلُهُ وَعَصَبَتُهُ الَّذِینَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ» پس گفتیم (از زید بن ارقم) که اهل بیت رسول خدا کیانند؟ همسران او؟ پاسخ داد: نه قسم به خدا که زن چند وقتی با شوهرش خواهد بود سپس وی را طلاق داده وبه نزد خانواده اش و بستگانش باز می‌گردد. غیر از این روایت روایات دیگری هم آمده است که در مضمون با این روایت مخالف است اما همانطور که گفته شد علت این اختلاف عدم استفاده از قرآن و کلام خود رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. اما ما در ابتدا با استفاده از قرآن مشخص کردیم که در نظر دین اهل بیت هر پیغمبری عده خاصی هستند. سپس با روایات خود اهل تسنن از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مصداق آن را مشخص نمودیم. ۴ - پانویس
۵ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «مقصود از اهل بیت در آیه تطهیر و اهل بیت در آیه حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) چه کسانی هستند؟» |